نفقه چیست و شامل چه چیزهایی است؟
نفقه هزینههای متعارف زندگی است که قانون برای برخی روابط خانوادگی الزام کرده: مسکن، البسه، غذا، اثاث لازم منزل، بهداشت و درمان و سایر نیازهای متعارف با توجه به وضعیت اجتماعی طرفین. پرداختکننده، عرفاً باید این نیازها را تأمین کند و در صورت اختلاف، مرجع قضایی تشخیص میدهد.
نفقه زوجه: ارتباط با تمکین و حق حبس
اصل بر استحقاق نفقهٔ زوجه در نکاح دائم است. تمکین عام/خاص و همچنین استفادهٔ درست از حق حبس (خودداری از تمکین خاص تا زمان پرداخت مهریه) روی استحقاق تأثیر دارد. اگر زوجه بدون مانع قانونی از انجام تکالیف زوجیت امتناع کند، ممکن است نفقه برقرار نشود؛ برعکس، در فرض اعمال مشروع حق حبس، نفقه برقرار میماند.
نفقه فرزندان (صغیر/بالغ نیازمند)
نفقهٔ فرزندان صغیر بر عهدهٔ پدر است و در صورت عجز یا فوت او، بر عهدهٔ سایر اشخاص واجبالنفقه قرار میگیرد. برای فرزندان بالغ، اگر توان ادارهٔ معیشت خود را نداشته باشند (مثلاً دانشجو/بیماری)، امکان مطالبهٔ نفقه با احراز ضرورت و استطاعت پرداختکننده وجود دارد.
نفقه اقارب (پدر/مادر و بستگان)
در حدود قانون، اشخاص نسبت به اقارب نسبیِ در خط عمودی (مانند پدر/مادر) ملزم به انفاقاند به شرط احتیاجِ گیرنده و تواناییِ پرداختکننده. دامنه و مبلغ نفقه را عرف و توان مالی تعیین میکند و دادگاه در اختلافات ورود میکند.
تعیین میزان نفقه و کارشناس
مبلغ نفقه با توجه به هزینههای متعارف شهر/محله، درآمد و سطح زندگی مشترک، تورم و مستندات مالی ارزیابی میشود. معمولاً دادگاه برای تعیین عدد دقیق از کارشناس رسمی استفاده میکند. در نفقهٔ فرزند، سن، نیازهای آموزشی/درمانی و وضعیت سرپرست لحاظ میشود.
- گردآوری قبوض، قرارداد اجاره، فاکتورهای درمان/تحصیل، ماندهحسابها
- ارائه شرح هزینههای ماهانه (بهصورت جدول)
- درخواست ارجاع به کارشناس + بهروزرسانی دورهای با تغییر تورم
چگونه نفقه را مطالبه کنیم؟ (گامبهگام)
تنظیم دادخواست نفقه/نفقهٔ معوقه
ضمیمهٔ مدارک هویتی، سند ازدواج/نَسَب، مستندات هزینه و استشهادات لازم.
درخواست تأمین خواسته (در صورت لزوم)
برای جلوگیری از نقلوانتقال دارایی و تضمین وصول.
ارجاع به کارشناس و تعیین مبلغ
ارائه اسناد هزینه/توان مالی طرف مقابل برای عددگذاری دقیق.
صدور رأی و اجرای حکم
امکان اجرا از طریق توقیف حقوق/حسابها/اموال و تقسیط در صورت احراز اعسار.
اجرا: توقیف حقوق و اموال
برای اجرای رأی نفقه، میتوان کسر از حقوق و مزایا را از کارفرما خواست، حسابهای بانکی و خودرو/ملک را معرفی و توقیف کرد. مستثنیات دین (اثاث ضروری، ابزار کار متناسب و…) قابل توقیف نیستند یا سقف دارند. در صورت عدم پرداخت اقساط، معمولاً با چند قسط معوق، مابقی «حال» میشود.
ترک انفاق (کیفری) و نکات مهم
در صورت استنکاف غیرموجه از پرداخت نفقهٔ زوجه/فرزند واجبالنفقه، امکان شکایت کیفری وجود دارد. همزمانی پیگیری کیفری با مطالبهٔ حقوقی/اجرایی، اهرم فشار مؤثر ایجاد میکند؛ اما تشخیص استحقاق و استطاعت، پروندهمحور است و باید با دقت مستندسازی شود.
عدم پرداخت نفقه؛ در چه مواردی ممکن است و چه عواقبی دارد؟ (راهنمای وکیلان وب)
بهموجب ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه شامل تمام نیازهای متعارف و متناسب با شأن زن است و بهمحض وقوع صحیح عقد نکاح دائم، شوهر مکلف به پرداخت آن میشود. خودداری از پرداخت—جز در موارد استثنایی—با ضمانت اجراهای حقوقی و کیفری روبهروست و زن میتواند با طرح دعوا و کمک وکیل پایهیک نفقه معوقه و جاری را مطالبه کند. نکاح موقت اصولاً نفقه ندارد مگر آنکه شرط پرداخت در عقد ذکر شده باشد.
نفقه شامل چه مواردی است؟
فهرست زیر تمثیلی است و به عرف زمان و مکان بستگی دارد: خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و دارو، اثاث ضروری منزل، هزینه خادم (در صورت عادت یا نیاز)، هزینههای متعارف زندگی مانند نظافت یا سفرهای ضروری، و هزینه فرزندان (در عمل برای فرزندان عنوان نفقه جداگانه نیز بهکار میرود).
عواقب عدم پرداخت نفقه
الف) ضمانت اجرای حقوقی: مطابق مواد ۱۱۱ و ۱۱۱۲ قانون مدنی، زن میتواند دادخواست مطالبه نفقه بدهد؛ دادگاه میزان نفقه را تعیین و زوج را به پرداخت محکوم میکند. اگر اجرای حکم ممکن نشود، طبق ماده ۱۱۲۹، ترک انفاق—اعم از عمد یا عجز—میتواند مبنای درخواست طلاق باشد و حاکم زوج را ملزم به طلاق کند؛ در صورت امتناع، زوجه به اذن حاکم مطلقه میشود.
ب) ضمانت اجرای کیفری: مقرره پیشین ماده ۶۴۲ تعزیرات با ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده جایگزین شده است؛ بر این اساس، هرگاه مرد با تمکن مالی و در فرض تمکین زن از پرداخت نفقه همسر یا سایر واجبالنفقهها امتناع کند، به حبس تعزیری درجه ۶ محکوم میشود. اعمال این ضمانت اجرا منوط به شکایت شاکی، اثبات ترک انفاق و احراز تمکن زوج است.
بار اثبات
اصل بر عدم پرداخت است؛ اگر شوهر مدعی پرداخت باشد، او باید با اسناد و قرائن (رسیدها، واریزیها و...) آن را ثابت کند. البته ظاهر گذران زندگی زوجه ممکن است بهعنوان اماره به نفع زوج ارزیابی شود.
در چه مواردی نفقه به زن تعلق نمیگیرد؟
طبق ماده ۱۱۰۸ در صورت عدم تمکین (عام یا خاص) نفقه ساقط میشود. مهمترین مصادیق:
- امتناع از سکونت در منزل مشترک (ماده ۱۱۱۴)، مگر آنکه اختیار تعیین منزل با زن باشد یا خلاف آن شرط شده باشد.
- ترک منزل بدون مجوز (ماده ۱۱۱۵)؛ اگر خوف آسیب بدنی/مالی/شرافتی احراز شود، ترک موجه است و نفقه برقرار میماند.
- امتناع از روابط زناشویی بدون عذر موجه یا مانع شرعی (احراز معمولاً با نظر پزشکی قانونی).
- اشتغال نامناسب (ماده ۱۱۱۷)؛ چنانچه زوج اثبات کند شغل زن خلاف مصالح یا حیثیت خانوادگی است و زن بدون اذن بر آن اصرار دارد. (در مشاغل ذاتاً نامشروع، نیاز به اثبات اضافی نیست.)
حکم جلب و توقیف اموال بابت نفقه
در دعوای حقوقی نفقه، پس از حکم قطعی و اجراییه، در صورت امتناع زوج و شناسایی مال، توقیف اموال ممکن است. در نبود مال و با تحقق شرایط قانونی (و احراز تمکن)، زن میتواند درخواست جلب کند. در بُعد کیفریِ ترک انفاق نیز، پس از احراز ارکان، بازداشت امکانپذیر است.
جمعبندی و توصیه وکیلان وب
نفقه در نکاح دائم، تعهد قطعی شوهر است و امتناع از آن جز در فروض منصوص با پیامدهای حقوقی و کیفری روبهرو میشود. برای محاسبه و مطالبه نفقه، تنظیم دادخواست، دفاع در برابر ترک انفاق، یا احراز تمکن/عدم تمکن، از تجربه وکلای خانواده وکیلان وب بهره بگیرید تا از طرح دعوا تا اجرای حکم، مسیر پروندهتان دقیق و کمریسک پیش برود.
سؤالات متداول
آیا با اعمال حق حبس، نفقه برقرار میماند؟
نفقهٔ فرزند با حضانت چه ارتباطی دارد؟
مبلغ نفقه چگونه تعیین میشود؟
میتوان از حقوق ماهانه کسر کرد؟
ترک انفاق همیشه کیفری است؟
دقیقاً چقدر نفقه به شما تعلق میگیرد؟
پروندهات را میسنجیم، برآورد کارشناس میگیریم و سریعترین مسیر اجرا را میچینیم.
مطالب مرتبط خانواده
مهریه · اجرتالمثل · تمکین · طلاق توافقی · حضانت فرزند